Źródła

Zachodniogalicyjskimi cmentarza wojennymi zainteresowałem na wiosnę 2008 roku w czasie wycieczek rowerowych, gdy trafiłem na takie obiekty na terenie gminy Niepołomice. Szukając informacji na temat cmentarzy wojennych w mojej okolicy najpierw natrafiłem na stronę internetową pana Mirosława Łopaty - www.cmentarze.gorlice.net.pl. Bardzo dobra strona z wieloma informacjami, niestety brak na niej opracowania dla najbardziej interesujących mnie okręgów cmentarnych czyli IX i X. Szukając dalej znalazłem stronę http://galicyjskiecmentarze.w.interia.pl/ strona może mniej dokładna od powyższej, ale za zawierająca interesujące mnie infomacje. Szybko trafiłem też na stronę o cmentarzach w najbardziej interesującym mnie okręgu cmentarnym IX - Bochnia (http://www.cmentarze.cymelia.net). Niestety strona ta jest niedokończona lub uszkodzona w każdym razie część podstron w ogóle się nie otwiera - a szkoda bo strona jest bardzo fajna.

Korzystając z informacji zawartych na stronach internetowych jak również z map wydawnictwa COMPASS zacząłem zwiedzać na rowerze okoliczne cmentarze. Ponieważ moje zaintersowania stawały się coraz szersze sięgnąłem w końcu po książkowe opracowania tematyki galicyjskich cmentarzy wojennych.

Roman Frodyma - Galicyjskie Cmentarze Wojenne tom III. PruszkĂłw: Rewasz 1998.

Pozycja ta to jeden z trzech tomów przewodnika po wszystkich 400 cmentarzach powstałych na terenie Galicji Zachodniej. Każdy cmentarz jest opisany, jest zamieszczona mapka ze wskazaniem lokalizacji cmentarza, któtki opis jak trafić i w końcu opis architektury samego cmentarza. Pozycja ta mimo iż często mocno krytykowana okazała się bardzo pomocna i osobiście korzystam z niej cały czas - może są w niej pewne błędy ale jako przewodnik turystyczny sprawdza się doskonale. Część opisów na mojej stronie oparta jest właśnie na informacjach z książki Frodymy. Przy wpisywaniu nowych cmentarzy korzystam już ze opracowań bardziej aktualnych ale te które odwiedziłem na początku istnienia tej strony zawierają informacje właśnie z tego przewodnika.

---

Oktawian Duda - „CMENTARZE I WOJNY ŚWIATOWEJ W GALICJI ZACHODNIEJ” [Warszawa 1995].

Kolejnym opracowaniem które udało mi sie zdobyć był prawie 600 stronnicowe opracowanie tematyki cmentarzy wojennych autorstwa Oktawiana Dudy. Praca ta składa się części opisowej w której znajdziemy wiele ciekawych informacji na temat całej akcji budowy cmentarzy oraz z części katalogowej w której autor krótko charakteryzuje wszystkie cmentarze. Duda podobnie jak Frodyma zamieszcza szkice cmentarzy, dość szczegółowo omawia założenia architektoniczne obiektów i budowę poszczególnych elementów - to bardzo cenne informacje (brak tak dokładnych danych u Frodymy) szczególnie, że Duda jest z wykształcenia jest inżynierem, więc jego opisy są fachowe. W pracy Dudy znajdziemy również sporo fotografii cmentarzy zarówno aktualnych (z lat 80-tych) jak i archiwalnych pochodzący z pracy Brocha i Hauptmanna. Fotografie aktualne zrobił Roman Frodyma i udostępnił je do pracy Dudy. Jest to bardzo ciekawe pozycja, który posłużyła mi do uzupełnienia opisów cmentarzy.

---

Stanisław Bobulski „Nasze cmentarze z I Wojny Światowej”.

Książka ta to wynik pracy proboszcza parafii w Sobolowie na rzecz ratowania cmentarzy wojennych. Znajdziemy tam liczne artykuły samego księdza Bobulskiego, jak również innych autorów, uzupełnione o szkice, cytaty z pracy Brocha i Hauptmanna. Pozycja ta nie jest omówieniem wszystkich cmentarzy w Galicji Zachodniej, ale na pewno znajdziemy w niej kilka ciekawych informacji.

---

W końcu udało mi się teĹź dotrzeć na podstawowego ĹşrĂłdła dotyczącego Zachodniogalicyjskich cmentarzy wojennych, czyli do albumu R. Brocha i H. Hauptmanna, „Zachodniogalicyjskie groby bohaterĂłw z lat wojny światowej 1914-1915”, przekład filologiczny Henryk Sznytka, opracowanie, wstęp i przypisy Jerzy J. P. Drogomir, wydawca wydania polskiego: Muzeum Okręgowe w Tarnowie, TarnĂłw 1996. Książka ta w zasadzie jest niemoĹźliwa do kupienia, jej fragmenty czytałem w WojewĂłdzkiej Bibliotece Publicznej w Krakowie. Pozycję tą napisał prawdopodnie Hans Hauptmann i została wydana w roku 1918, jeszcze przed zakończeniem akcji budowy cmentarzy. Polskie tłumaczenie albumu pojawiło się właśnie w roku 1996, niestety w bardzo małym nakładzie. W książce tej omĂłwione są wszystkie cmentarze zbudowane przez Oddział GrobĂłw Wojennych w Krakowie. NiektĂłre, większe i ciekawsze obiekty omĂłwione są szerzej, łącznie ze zdjęciami i szkicami. Obiekty mniejsze umĂłwione są bardzo skrĂłtowo, z podaniem drogi dojazdowej od najbliĹźszej stacji kolejowej i krĂłtką charakterystyką samego obiektu. Pozycja bardzo ciekawa, choć nie do końca zgodna ze stanem faktycznym, niektĂłre obiekty zostały opisane, na podstawie planĂłw budowy, a faktyczna realizacja dość często była inna.

---

W 2005 roku swoje trzy tomowe dzieło mające być uzupełnieniem albumu Brocha i Hauptmanna, ukończył Jerzy Drogomir. Jego książka - „Polegli w Galicji Zachodniej 1914-1915 (1918)”, tomy 1-3, Muzeum Okręgowe w Tarnowie, Komitet Opieki nad Zabytkami Kultury Ĺźydowskiej w Tarnowie, S-CAN Wydawnictwo s.c. TarnĂłw 1999,2002,2005; to w spis poległych na cmentarzach w uzupełniony o zdjęcia archiwalne i szkice obiektĂłw. Pozycja ta poza wstępem, nie posiadana części opisowej dla poszczegĂłlnych cmentarzy, a jedynie kartę cmentarza z listą poległych Ĺźołnierzy. Są to na chwilę obecną najdokładniejsze dane o Ĺźołnierzach pochowanych na cmentarzach, dlatego teĹź będę się starał uaktualniać moją stronę o informacje zdobyte przez Drogomira.

---

Partridge Agnieszka, Rafał Korzeniowski, Otwórzcie bramy pamięci. Cmentarze wojenne z lat 1914-1918 w Małopolsce, Kraków: LETTRA-GRAPHIC 2005.
Piękny album zdjęcie uzupełniony o pewne informacje o genezie i symbolice cmentarzy. Zdjęcia autorstwa Rafała Korzeniowskiego są napewno bardzo ładne i warte obejrzenia. Dobrej dokumentacji zdjęciowej obecnego stanu cmentarzy nie ma w żadnej z wyżej wymienionych pozycji, więc choćby tylko z tego powodu warto tą książkę zobaczyć. Jeśli zaś chodzi o informacje w niej zawarte to w zasadzie nic nowego ta pozycja nie wnosi, choć warty uwagi jest napewno rozdział poświęcony symbolice elementów cmentarzy - pomników, krzyży, obrazów. Autorka wybiera cmentarze najciekawsze, więc nie ma tu infomacji (zdjęć) o wszystkich istniejących obiektach.

---

Garduła Krzysztof , Ogórek Leszek, Śladami I wojny światowej między Rabą a Dunajcem, Kraków 1988
Kolejną wartą polecenia pozycją jest broszura Krzysztofa Garduły i Leszka Ogórka. Pozycja ta została wydana w 1988 roku i to w niewielkim nakładzie, więc w zasadzie jest niemożliwa do zdobycia, mi sztuka ta się udała cięki uprzejmości autora - Krzysztofa Garduły. W niewielkiej książeczce znajdziemy informacje na temat przebiegu operacji limanowsko-łapanowskiej i krótkie opisy cmentarzy znajdujących się na obszarze między Rabą a Dunajcem. Opisy stanu cmentarzy są już oczywiście nieaktualne, ale napewno warto zapoznać się z tą pozycją, a szczególnie z bardzo dokładnym opisem przebiegu walk w grudniu 1914 roku w ramach wspomnianej wyżej wielkiej operacji wojskowej, dzięki której udało armii austro-węgierskiej wyprzeć wojska rosyjkie spod Krakowa właśnie na linie Dunajca.

---

Wszystkie cmentarze, które do tej pory odwiedziłem są opisane na tej stronie. Zdjęcia są mojego autorstwa z wyjątkiem zdjęć dwóch cmentarzy, gdzie wyraźnie zaznaczam, że zdjęcia nie są moje. Dane na temat żółnierzy pochowanych na poszczególnych cmentarzach pochodzą głównie z przewodnika Frodymy (ostatnio aktualizuję je o infomacje ze spisów poległych - Jerzego Drogomira), czasem też ze źródeł internetowych - przy każdym opisie jest to zaznaczone. Jeśli zaś chodzi o same opisy to są one mojego autorstwa w oparciu o źródła i własne obserwacje. Niektóre opisy - szczególnie te najwcześniejsze, wymagają jeszcze poprawek, jak będę miał czas to to zrobię. Zapraszam do zapoznania się z materiałami zawartymi na mojej stronie, jak również do zajrzenie do działu Linki gdzie znajdą państwo odsyłacze do innych stron internetowych o podobnej tematyce.

---

Kilka słów wyjaśnienia:

Informacje o liczbie i przynależności wojskowej żółnierzy pochowanych na poszczególnych cmentarzach podaję za Romanem Frodymą (obecnie dane będą uaktualniane w oparciu o spis poległych Drogomira). W przewodniku tym dane są podawane w formie np.: 55 Austriaków, 15 Rosjan, oznaczenie takie wskazuję na to iż na danym cmentarzu pochowanych jest 55 żołnierzy armii austriackiej (a w zasadzie armii Cesarstwa Austro-Węgierskiego) i 15 żołnierzy armii rosyjskiej. Należy pamiętać, że w armiach austriackiej, rosyjkiej czy niemieckiej służyli żołnierze różnych narodowości, choćby Polacy służyli przecież w armiach zaborców - austro-węgierskiej, rosyjskiej i niemieckiej.

Cytyjąc wyjaśnienie określeń przez Romana Frodymę: „uĹźywane w opisach określenia Austriacy, Niemcy, Rosjanie odnoszą się do przynaleĹźności państwowej Ĺźołnierzy, a nie ich narodowości. Wszystkie walczące armie były wielonarodowościowe i we wszystkich licznie słuĹźyli Polacy. Warto zwrĂłcić uwagę na austro-węgierskie jednostki obrony krajowej. Są wśrĂłd nich piłki tzw. honwedu, złoĹźone w większości z WęgrĂłw, pułki bośniackie, uformowane przewaĹźnie ze Słowian Południowych i pułki tyrolskie, w ktĂłrych obok austriackich NiemcĂłw słuĹźyli takĹźe Włosi - poddani HabsburgĂłw. ”